بیدار دز

ویژگی خاصی که شعر اهل بیت(ع) دارد این است که تمام وجودت، تمام عشقت باید متوجه اهل بیت(ع) باشد و این عشق با عمل روزانهات هم باید همخوانی داشته باشد./ در شعر چون باید مطالب شما به روز باشد و باید دست روی نکات ناب بگذاری، ناچار به مطالعه هستید./ دوبار در محفل شعر محضر آقا بوده ام./ با سیاسی خوانی و انقلابی خوانی کاملاً موافقم اما در حد اعتدال.

به گزارش خبرگزاری بیدار دز- گروه فرهنگی؛ گفتگوی اختصاصی با شاعر جوان و انقلابی اهل بیت آقای حمید رمی:

لطفا خودتان را معرفی کنید؟

حمید رمی، ۲۵ ساله، متولد دزفول هستم. دانشجوی کارشناسی ارشد ادبیات عرب در پردیس فارابی دانشگاه تهران. از سال ۹۰ توفیق بوده در جوار حضرت معصومه(س) در شهر مقدس قم زندگی میکنم.

از چه سالی شعر گفتن را شروع کردید؟

از تقریبا ده سال پیش. در ماجرای شروع شعر گفتن بنده، رفتنم به مسجد جمشیدآباد خیلی تأثیر داشت. ابتدا مسجد حضرت مهدی(عج) بودم و بعد به مسجد جمشیدآباد رفتم. آن زمانی که بنده به مسجد جمشیدآباد رفتم چند تا از دوستان، در فضای مداحی فعالیت داشتند و ما هم در فضای دوستانه و در حد مبتدیانه و مقدماتی یک سری شعرها و نوحه ها نوشتیم و در این فضا قرار گرفتیم و با مطالعه و ارتباط هایی که خودم داشتم روز به روز بحث شعر را قوی تر کردم. اول با فضای نوحه شروع کردم و بعد با شعر و غزل و قصیده و اوزان و قالب های شعری آشنا شدم. سال ۹۰ هم که دانشگاه تهران قبول شدم و ارتباط من با فضای تهران و قم بیشتر شد و روز به روز علاقه ام و ذوق و شوقم به این فضا بیشتر شد تا الان که درخدمت شما هستم.

شما گفتید مسجد جمشیدآباد در شروع شاعریتان تأثیر داشت؟ آیا شخصی بر شما تأثیر داشت؟

یک جریان مثبت در مسجد جمشیدآباد بود و شخص خاصی تأثیرگذار نبود. یک جریان تاثیرگذار بود. البته رفقا هم آنجا بودند و همچنین حضور شخص حاج آقا میرزاپور که آن زمان امام جماعت مسجد جمشیدآباد بودند و بنده علاقه شخصی به ایشان داشتم و دارم.

اولین شعری که گفتید چه بود؟

اولین بار با نوحه شروع کردم. اما اولین شعری که گفتم در قالب غزل با موضوع امام زمان(عج) بود که بیت اول آن این بود:

یوسف کنعان من کنعان شعرم پیر شد باز آی از مصر باور کن که دیگر دیر شد

اولین شعر شما که مورد توجه قرار گرفت؟

در سال ۸۸ جریان فتنه که پیش آمد یک شعر درباره فضای فتنه نوشتم. همان زمان، در کنگره شعر هیئت های کل کشور بنده آن شعر را خواندم و مقام اول را کسب کردم. و جایزه آن کنگره هم یک سکه بود که آن را فروختم و برای اولین بار به کربلا رفتم. از آن شعر خیلی استقبال شد. چند بیت از آن این بود:

طبیعت دلم از برکت شما سبز است نگاه من به افق های تا خدا سبز است

بطور قطع، مرادم ز سبز، سبز علیست قسم بحق که فقط شال مرتضی سبز است

کسی که پیرو رهبر شده ست با اوییم نه هرکسی که بگوید شعار ما سبز است

از نظر شما خصوصیت یک شاعر اهل بیت علیهم السلام چیست؟

فضای شعر اهل بیت(ع) یا اصطلاحاً شعر آیینی فضای خاصی است. خیلی ها در خیلی فضاها شعر می گویند. مثلاً شما وقتی می خواهید در فضای عاشقانه یا اجتماعی یا هر فضای دیگری شعر بگویید خیلی حال معنوی شما و اعمال روزانه شما مد نظر نیست؛ ولی ویژگی خاصی که شعر اهل بیت(ع) دارد این است که تمام وجودت، تمام عشقت باید متوجه اهل بیت باشد و این عشق با عمل روزانه ات هم باید همخوانی داشته باشد. این طور نیست که بگوییم حب امام حسین(ع) را دارم ولی ممکن است هزار عمل از من سر بزند و شعر هم برای اهل بیت(ع) میگویم. کسی که میخواهد شاعر اهل بیت(ع) باشد در طول روز، خیلی باید مراقب خودش باشد. البته شاعر اهل بیت(ع) بودن خیلی لقب بزرگی است و شخصاً خودم را این اندازه نمیدانم که به من بگویند شاعر اهل بیت(ع) و اسم اهل بیت(ع) را با خودمان یدک بکشیم چون خیلی فاصله داریم؛ حالا در اصطلاح به ما شاعر اهل بیت(ع) می گویند.

یک بیت از خودتان که خیلی با آن ارتباط برقرار میکنید؟

یک قصیده نوشتم از زبان حضرت زینب(س) به امام حسین(ع) که خیلی آن را دوست دارم مخصوصاً این دو بیتش را :

تو در گودال خوشحالی و روی نیزه غمگینی گذشتند از تو خیلی ساده پیچیده ست جریانت

به مقتل هم به خود تکلیف دیدم از تو برگیرم دو بوسه با نیابت از تمام دوست دارانت

کتابی است که آن را آقای اصغر طاهرزاده نوشته به نام « راز خوشحالی امام حسین(ع) در قتلگاه » خیلی کتاب خوبی است و بحث میکند بر اینکه امام حسین در گودال، خوشحال ترین فرد روی زمین بوده است با آن همه مصیبت و زخم و… ولی خوشحال بود به هزار دلیل که در این بیت من اشاره به این مطلب کردم. نگاه بیت دوم را هم خیلی دوست دارم که به این اشاره میکند که حضرت زینب(س)، بوسه ای که بر رگ های بریده زد به نیابت از همه عاشقان امام(ع) بود.

شعرهای کدام شاعر را می پسندید؟

در سالهای اخیر بُعد روضه کربلا خیلی در فضای شعر آیینی پررنگ شده بود به گونه ای که توجه به بُعد حماسه و معرفت کربلا کمتر شد که الحمدلله الان حرکت هایی دارد صورت می گیرد که بُعد حماسه و معرفت بیشتر شود؛ البته نیاز هست که روضه گفته شود اما به جنبه های دیگر کربلا هم باید توجه شود. البته الان شاعران زیادی داریم که به تمام ابعاد توجه دارند؛ شخصاً شعر سیدحمید برقعی را خیلی دوست دارم. شعرهای استاد مجاهدی را دوست دارم. آقای سازگار هم که به گردن همه حق دارند؛ در تمام مجالس و هیئات از شعرهای استاد سازگار استفاده میشود و در واقع این امتیاز شعر ایشان است که هیچ شاعری ندارد. هر مداحی با هر نوع خواندنی از شعر ایشان استفاده می کند و این نکته ویژه است و منحصر در آقای سازگار است.

با مداحان معروف هم زیاد کار میکنید. در این باره صحبت میکنید؟

خب در شهرهای مختلف با دوستان مداح همکاری میکنم و ارتباط دارم. در قم که تقریبا شش سال است که با آقای میرداماد و سلحشور همکاری میکنم و این همکاری تنها برای محرم نیست و دیگر مناسبت ها هم هست. در اصفهان سیدرضانریمانی و یزدخواستی، در یزد محمدی پناه، در شمال آقای بیوکافی و بذری، در زنجان با آقامهدی رسولی و خب در نقاط مختلف کشور دوستان زیادی هستند که با هم همکاری داریم.

در دزفول با کدام یک از مداحان همکاری میکنید؟

در دزفول بیشتر تمرکزم روی هیئت روضه الزهرا و شخص آقامهدی تدینی است. البته در کنار آن هم با مداحانی مثل حاج رضا پوررکنی، حاج صادق آهنگران، آقامحمد الیاسی و آقارضا غیاثی هم همکاری دارم.

چطور شعرهایتان را به دست مداحان می رسانید؟ چه فرآیندی طی میشود؟

ما در طول سال کار انجام می دهیم. این طور نیست که ماه محرم و منتهی به ماه محرم کار کنیم. ماه صفر که تمام می شود دغدغه مان برای مناسبت های بعد مثل فاطمیه و ایام ولادت و شهادت دیگر ائمه علیهم السلام و ماه محرم سال بعد است. چون کار ما خیلی گسترده و زیاد است و وقت هم کم است. چون ما فقط برای محرم – غیر از مناسبتهای دیگر – تقریباً ۶۰ کار باید بنویسیم؛ حالا چه زمزمه، چه زمینه، چه واحد و شور. خب این ۶۰ کار را در یک ماه، دو ماه نمیشود انجام داد. پس نشان می دهد که طول سال این کار انجام می شود. ما در طول سال جلسات زیادی داریم و هم اندیشی می کنیم. البته اکثر کارها را خودم انجام میدهم؛ چه شعر و چه سبک. البته از پیشنهادها هم استفاده می کنم. مثلاً امسال یک نوحه بر اساس روایات انبیاء از کربلا نوشتم.

روایاتی از حضرت نوح، حضرت ابراهیم و پیامبراکرم(ص) آوردیم. یا یک نوحه نوشتیم برای جناب عبدالله بن حسن – فرزند امام مجتبی(ع)– که در این نوحه از مضامین سوره ضحی و اسراء استفاده کردیم. در مورد حضرت عبدالله بن حسن همیشه بحث گودال و اینکه چه اتفاق هایی افتاده و حضرت دستش را از دست حضرت زینب رها می کند و آستینش پاره می شود و… ما امسال آمدیم و به جنبه جدیدی پرداختیم که اصلا به آن توجه نشده است؛ آمدیم شباهت حضرت عبدالله بن حسن به پیامبر(ص) را گفتیم. یک بحث کاملا معرفتی و عرفانی. این همان چیزی است که خودمان را موظف کردیم که انجام دهیم. این همه روضه شنیده ایم این همه گریه کردیم از بچگی تا الان اما از این روضه ها باید درس بگیریم.

این همه روضه حضرت عبدالله بن حسن را شنیده ایم اما تا الان مثلا اشاره ای به این نکته نشده که چرا حضرت عبدالله بن حسن رجز ندارد؟ همه شهدای کربلا رجز دارند؛ وقتی می خواستند بیایند در میدان رجز خواندند. چرا حضرت عبداالله رجز نمی خواند و داخل میدان می آید ؛ چون می داند الان دیگر جای شعار دادن نیست؛ الان امامش زیر تیغ قاتل است؛ جای صحبت کردن و شعاردادن نیست؛ وقت عمل است. ما در این نوحه که نوشتیم به این نکته اشاره کردیم که :

یک دم رجز نخوندی، وقتی وقت عمل بود

نزد تو هم شهادت، احلی من العسل بود

این خودش یک نکته کلیدی است یعنی شما میتوانی از این حماسه عبدالله بن حسن یک برداشتی برای تمام زندگی ات داشته باشی و آن اینکه جایی که جای عمل است، جایی که آتش به اختیار است شما دیگر نباید شعار بدهی باید بروی پای کار و عمل کنی.

یکی از کارهایی که روی آن تمرکز کردیم این است که بتوانیم از روضه های کربلا درس بگیریم سال به سال هم داریم آن را تقویت می کنیم و جنبه ی حماسی و جنبه ی معرفتی عاشورا را بیشتر جلوه گر می کنیم.

شما خودتان قبلا مداحی کرده اید؟

بله من قبلا مداحی کرده ام از زمان بچگی هنوز هم مداحی میکنم اما از زمانی که حس کردم که در عرصه شاعری موفق تر هستم تمرکزم را روی شعر گذاشتم و خیلی کمتر به فضای مداحی پرداختم. نکته دیگری که وجود دارد بی تعارف که بخواهم بگویم، حاشیه ای که در مداحی وجود دارد به هیچ وجه در شاعری وجود ندارد و من شخصاً اینجور حاشیه ها را دوست ندارم و همیشه سعی کرده ام از این ها دوری کنم و الحمدلله تا الان هم موفق بوده ام و یکی از مهمترین دلایلی که در مداحی خیلی جلو نرفتم همین مسأله بود.

چقدر مطالعه می کنید و چه تأثیری در شعر شما دارد؟

در شعر چون باید مطالب شما به روز باشد و باید دست روی نکات ناب بگذاری، ناچار به مطالعه هستید. اگر خواسته باشی مطالب تکراری بگویی و همان چیزهایی را بگویی که هزار بار قبل از تو گفته اند، خیلی شعرت شنونده ندارد. خودم شخصاً خیلی مطالعه میکنم چون عرض کردم دغدغه ما مخصوصا در بحث نوحه که مخاطب بیشتری دارد این است که مطالبی ارائه شود که تا حالا به آن اشاره نشده است. مثلاً یک سری کتاب هایی هستند که انتشارات دانشگاه امام صادق(ع) چاپ کرده خیلی کتاب های خوبی است و اندیشه و نگاه نو به آدم می دهد. فکر می کنم الان به ده ، دوازده جلد رسیده اند. عرض کردم چون دغدغه ام موضوع جدید و ناب و کاربردی است مجبورم خیلی مطالعه کنم. مثلا همین نوحه ای که برای عبدالله بن حسن(ع) نوشتم نیاز داشتم که روی سوره ی اسراء و ضحی کامل مطالعه کنم تفاسیر را و برداشت هایی که می شود از این آیه کرد و اینکه چگونه می توانیم استفاده کنیم به هرحال مجبوریم مطالعه داشته باشیم.

آیا می شود گفت فلان شهر مرکز شعر آیینی است؟ مثلاً کجا قوی تر است؟

بله. الان قم حرف اول را در شعر میزند. در قم هم حضور استاد مجاهدی برکت دارد که جمعه شب ها در قم جلسه ی هفتگی شعر دارند شعرا آنجا جمع می شوند و شعر میخوانند و نقد می شود.

هم آقای شرافت و آقای برقعی جلسه نقد شعر دارند و هم حضور استاد سید مهدی حسینی به عنوان یک ناقد ادبی خیلی تأثیر گذار است و این چیزی که عرض کردم – که به جنبه های دیگر عاشورا هم در شعر آیینی دارد توجه میشود – استارتش از قم زده شده؛ یعنی این تفکری که باید بیشتر به جنبه حماسی و معرفتی عاشورا پرداخت، استارتش از انجمن های قم زده شد و الآن هم حرف اول را در کشور از نظر تمیزی شعر، شهر قم می زند.

نظرتان در مورد وضع شعر و شاعری در دزفول چطور است؟

الحمدلله ما در دزفول خیلی شاعرهای خوبی داریم. شنیدم که در یکی از روزهای هفته در ارشاد انجمن شعر است و جلسه شعر برگزار می شود. حالا این که چقدر در بخش آیینی فعالیت دارند احساس می کنم کم هستند نسبت به تعداد شاعرهایی که داریم. البته هرکس سلیقه ای دارد و خودش می تواند انتخاب کند. بطور کلی استان خوزستان، شاعرخیز است. ولی حالا من به عنوان گله بگویم خیلی از دوستان وارد عرصه نوحه نمی شوند. نوحه عرصه ای است که مظلوم واقع شده است. کم شاعرهایی داریم که نوحه بنویسند در دزفول و به نظرم نوحه فضایی است که خیلی حرف برای گفتن دارد. خیلی حرف ها می تواند در نوحه گفته شود. خیلی ها متأسفانه فکر میکنند که نوحه یک قالبی است که هیچ آرایه ای نمی شود در آن به کار برد ولی واقعاً اگر وارد شوند می بینند نه این طور نیست. اصلاً نوحه مخاطب بیشتری دارد. شما شعر را ممکن است بنویسی و در انجمنی، جایی اجرا کنی ۵۰-۶۰ نفر بشنوند یا نهایتا چند نفر در فضای مجازی ببینند. ولی نوحه خیلی فضای گسترده تری دارد. نوحه در هیئتی شنیده می شود که از هر قشری با تعداد فراوانی در آنجا حضور دارند. مثلا در هیئات مطرح کشور مثلا همین هیئت رزمندگان قم که بنده آنجا هستم شبهای محرم بالای ۲۰ هزار نفر مستمع دارد؛ غیر از اینکه صوت مراسم نیز در فضاهای مجازی بازدیدکننده های فراوانی دارد. شما ببینید یک فرد مذهبی بخواهد موسیقی مذهبی گوش بدهد هیچ وقت صدای یک شاعر را که شعر خودش را میخواند، گوش نمیدهد، نوحه گوش میدهد. شاعر وقتی شعرش شنیده می شود که شعرش را وارد عرصه ی نوحه کند. چرا مثلاً آقای بادروج – که در دزفول خودمان فعالیت می کنند – آنقدر شناخته شده است چون در عرصه ی نوحه دارد کار می کند. خیلی از صحبت های شعری اش را در عرصه نوحه پیاده می کند. شعر هم می گوید غزل، قصیده اما آن چه که بیشتر شنیده می شود از ایشان نوحه های آقای بادروج است و این نشان دهنده این است که نوحه مخاطب بالایی دارد. من همیشه به دوستان دزفول گفته ام و خواهشی که دارم بیشتر حواسشان به فضای نوحه باشد.

چه راهکاری دارید که هم اصلاح شود هم رشد داشته باشد؟

ما یک مشکلی که داریم این است که جلسات مناسب نوحه در دزفول نداریم یا اگر هم داریم جدی گرفته نمی شود یعنی یک جلسه ای که بنشینند در مورد نوحه صحبت کنند، آسیب های نوحه، فوت و فن نوحه، چنین فضایی که ثبات داشته باشد در دزفول سراغ ندارم.

با ورود مضامین روز سیاسی، اجتماعی و… در نوحه موافقید ؟

کمی صحبتم در این زمینه مفصل است. ببینید اگر شما نتوانی کربلا را به روز کنی نتوانسته ای رسالتت را خوب انجام بدهید. باید بتوانی کربلا را در جامعه امروزت پیاده کنی. کربلا و تفکر امام حسین(ع) را به جامعه ات القا کنی. در هر عرصه ای که هستی حالا عرصه بنده شاعری است. من اگر نتوانسته باشم با شعرم، تفکر امام حسین(ع) را به مخاطب القا کنم، برای امام حسین(ع) کاری نکرده ام. ما کارهای انقلابی الحمدلله زیاد مینویسیم و در همین کارها سعی میکنیم تفکر عاشورا و تفکر انقلابی را به مستمعین القا کنیم. اما درباره مسائل سیاسی نکته اینجاست که چقدر سیاست وارد مداحی شود؟ این را باید ما بررسی کنیم. الان ما برای دهه محرم ۶۰ کار نوشتیم. از این ۶۰ کار، ۳-۴ کار انقلابی بودند مثلاً یک واحدی برای حضرت امام نوشتیم سال های گذشته هم بوده و در اکثر کارهایمان از شهدای مدافع حرم می نویسیم؛ هرچند شهدای مدافع حرم بحث سیاسی نیست بحث کاملاً عقیدتی است.

شخصاً خودم این تفکر را نمی پذیرم که بعضی آقایان مداح این را پیش می گیرند که همه جا و در هر مراسمی سیاسی خوانی می شود؛ مثلاً چه در جلسه خصوصی چه در جلسه هفتگی چه در اجتماع مردمی، سیاسی بخوانی. من می گویم چنین مسائل چالشی باید نمک مداحی باشد. در تمام دهه محرم فقط ۲ کار سیاسی بخوانی. قطعاً باید سیاسی خوانی باشد؛ هرکس می گوید سیاسی خوانی نباید باشد، اشتباه محض است. هر کس می گوید امام حسین علیه السلام سیاسی نبوده کاملاً اشتباه است اما صحبت من این است که افراط نباشد. یعنی نباید جا بیفتد که فلانی در هر مراسمش در این فضا می خواند. یعنی من نه آن فضا را می پذیرم که بگویند امام حسین علیه السلام سیاسی نبوده و کلاً سیاست کنار برود و نه این فضا را که افراط شود یک حد وسطی باید باشد.

باز هم تأکید می کنم بنده با سیاسی خوانی و انقلابی خوانی کاملاً موافقم اما در حد اعتدال. بنده همیشه خودم را موظف کرده ام که در هر مناسبتی فاطمیه، محرم، ماه رمضان حتماً کار انقلابی بسازم اما با افراط در این مورد مخالفم. ما کار انقلابی داشته ایم درباره امام خمینی(ره) درباره حضرت آقا، مدافعان حرم، حتی موضع سیاسی صریح درباره برخی مسائل گرفته ایم. ما یک نوحه نوشته بودیم حتماً خیلی ها شنیده اند چون خیلی هم رسانه ای شد:

مجاهدیم در راه ولی/ می رسونیم پیغام علی

لب اگه تر کنه رهبرم/ جون میدم در ره کشورم/یا برای دفاع از حرم

این کار را داشتیم؛ در شهادت امام صادق(ع) که همزمان با ایام آزادسازی موصل بود، آمدیم یک بند روی این کار اضافه کردیم و ضمن اشاره به آزادسازی موصل، اشاره کنایه آمیزی هم به جریان مذاکره با آمریکا کردیم. این بود:

مقاومت درس کربلاست/ مذاکره با شیطان خطاست

هرکه دستان مولا گرفت/ کدخدا نه، خدا را گرفت/عزت از راه زهرا(س) گرفت

پیام آزادیِ موصل اینه/ خدا همیشه یار صابرینه

ما هم از اینگونه کارها مینویسیم اما بنده نکته ای که دارم این است که این زمینه نباید لوث شود. نباید مستمع را طوری بار بیاوریم که هرشب منتظر باشد تو یک موضع سیاسی یک کار سیاسی بخوانی. یعنی من می گویم نه آن تفکر که می گوید سیاسی خوانی ممنوع و امام حسین(ع) را سیاسی نکنید، نه این تفکر که قضیه را لوث کردند همیشه یک حد وسطی باید باشد در این مباحث من نظرم این است.

آیا شما را دعوت کردند در محفل شعر که در محضر رهبری برگزار میشود؟

بله من دوبار در محفل شعر محضر آقا بوده ام اما در شعر خوانی فعلاً توفیق نشده که شعرخوانی کنم ولی در دو دیدار تاکنون حضور داشته ام. یکی دیدار فاطمیه بود، یکی هم در روز ۱۳ رجب بود که دیدار مخصوص شاعران آیینی کشور بود.

چند کلمه می گویم هرچه به ذهنتان رسید بفرمایید:

شعر: احساس

محتشم کاشانی: باز این چه شورش است

رهبر معظم انقلاب: مدبّر، زرنگ، خار چشم بدخواهان

آتش به اختیار: دستور فرهنگی آقا

قیصر امین پور: افتخار ادبی دزفول

میثم مطیعی: نظری ندارم

محمد مهدی سیار: شاعری که در عین حال که شعرش در قله است اما توجه ویژه ای هم به عرصه نوحه دارد و این خیلی خوب است. حضور امثال ایشان، باعث اعتبار و فخامت عرصه نوحه می شود. هرچند به فضایی که ایشان در آن قلم می زند نقدهایی وارد است که اشاره کردم اما بطور کلی حضور ایشان در عرصه نوحه بسیار تاثیرگذار است.

حاج محمود کریمی: ای جانم حاج محمود… اسطوره تکرارنشدنی مداحی… هر روز برای طول عمر ایشان دعا می کنم.

دعبل: شاعر امام رضا(ع)/ أفَاطِمُ لَو خلت الحسین مُجَدَّلا

سید حمیدرضا برقعی: شاعری با مضامین ماندگار، دوست و سرور عزیزم

مدافعان حرم: خیلی خودم را کوچکتر از آن می بینم که بخواهم از این شیرمردان چیزی بگویم. فقط میتوانم صحبت هایم را در شعرها و نوحه هایی که برایشان مینویسم، بگویم که دارم مینویسم و مردم گوش می دهند.

حاج مهدی تدینی: رفیق همیشه همراه

دکتر سنگری: محقق توانای عاشورایی

ارتباط با دکتر سنگری دارید؟ بله همین شب هفتم محرم یک نوحه نوشته بودیم که اشاره داشت به اینکه سر حضرت علی اصغر به نیزه رفته، این کار را آقای میرداماد می خواست بخواند. تماس گرفتم با دکتر سنگری و درباره اینکه آیا سر علی اصغر(ع) به نیزه رفته یا خیر پرسیدم. گفتند که این چنین نیست؛ البته ایشان قبلاً می گفتند که سر به نیزه رفته ولی امسال که از ایشان پرسیدیم ظاهراً تحقیقاتی که داشتند گفتند که نبوده. ما هم شعر را عوض کردیم. آقای میرداماد هم گفتند صحبت دکتر سنگری برای ما سند است و چون ایشان گفتند بنابراین باید عوضش کنیم و همان روز اجرا، شعر را عوض کردیم.